واکاوی ماهیت دوگانه فضای مجازی: پدیده‌ای کاهنده و فزاینده در حوزه سرمایه اجتماعی مبتنی‌بر مسئولیت‌پذیری اجتماعی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه جغرافیای سیاسی، دانشکده جغرافیا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 گروه مدیریت دولتی، پردیس بین‌المللی ارس، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

3 گروه حکمرانی فرهنگی و اجتماعی، دانشکدۀ حکمرانی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

با توجه به گسترش نقش فضای مجازی در ساختارهای اجتماعی معاصر، پژوهش حاضر با هدف شناسایی فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی در حوزه سرمایه اجتماعی انجام شد. مشارکت‌کنندگان این پژوهش کیفی، استادان حوزه علوم اجتماعی و مدیران مرکز ملی فضای مجازی بودند که با روش نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شدند. اشباع نظری با انجام ۱۷ مصاحبه نیمه‌ساختاریافته حاصل و برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل مضمون به شیوه اترید - استرلینگ استفاده شد. یافته‌ها نشان می‌دهد فضای مجازی به‌مثابه زیست‌بومی دوسویه، همزمان فرصت‌های قابل‌توجهی برای ارتقاء سرمایه اجتماعی و تهدیدهایی جدی برای تضعیف آن ایجاد کرده است. بر این اساس مضامین فراگیری چون ارتقاء شایستگی‌های دانشی یا افول بنیان‌های فرهنگی و شناختی، تسهیل ارتباطات یا تزلزل استحکام خانواده، انسجام یا واگرایی اجتماعی، اعتمادسازی یا بی‌اعتمادی اجتماعی، مشارکت یا انفعال مدنی، نوآوری یا اختلال در هنجارهای اجتماعی، سلامت یا آسیب‌های روانی -اجتماعی، همچنین قدرت نرم یا تهدیدهای بین‌المللی از مهم‌ترین فرصت‌ها و تهدیدهای فضای مجازی در حوزه سرمایه اجتماعی شناسایی شدند. شدت و جهت این فرصت‌ها و تهدیدها، متأثر از سطح سواد رسانه‌ای کاربران، کیفیت حکمرانی دیجیتال و سازوکارهای حمایتی فرهنگی و آموزشی است. بر این اساس، تقویت سواد دیجیتال، حمایت از محتوای بومی، قانون‌گذاری هوشمند و ارتقاء امنیت سایبری ازجمله راهبردهای ضروری برای بهره‌برداری از فرصت‌ها و کنترل تهدیدهای فضای مجازی در مسیر تقویت سرمایه اجتماعی به‌شمار می‌روند. در نتیجه فضای مجازی نه تهدید مطلق و نه فرصت کامل، بلکه ابزاری تأثیرگذار است که با حکمرانی صحیح می‌تواند به بستری مؤثر برای پایداری اجتماعی، ارتقاء مسئولیت اجتماعی و سرمایه اجتماعی تبدیل شود.

کلیدواژه‌ها

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار